Κάθε μήνα το WWF Ελλάς στέλνει στους εκπροσώπους μας στην ελληνική Βουλή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ειδική ενημέρωση για επιλεγμένα «καυτά» ζητήματα

… ο κίνδυνος ρύπανσης της Σαντορίνης από το Sea Diamond
εξακολουθεί να υφίσταται;



Αθήνα, Ιούνιος 2008
Αξιότιμα μέλη της Βουλής των Ελλήνων,

Το ναυάγιο του Sea Diamond εξακολουθεί να βρίσκεται στο βυθό της Σαντορίνης από τις 6 Απριλίου του 2007 και να απειλεί το θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής. Ο περιορισμός και η περισυλλογή ρυπογόνων ουσιών ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή, ενώ σημαντικές προσπάθειες έγιναν για τον καθαρισμό της παράκτιας περιοχής. Έτσι, έως σήμερα, οι μετρήσεις του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών δείχνουν ότι οι επιπτώσεις του ναυαγίου στο θαλάσσιο οικοσύστημα δεν είναι μέχρι στιγμής σημαντικές. Όμως, ο κίνδυνος περαιτέρω ρύπανσης υφίσταται όσο δεν πραγματοποιείται η διαδικασία της απάντλησης, η οποία θα έπρεπε να έχει ήδη ξεκινήσει με ευθύνη της πλοιοκτήτριας Elona Maritime Co. και των συνδιαχειριστριών εταιρειών Louis Hellenic Cruises Ltd. και Core Marine Ltd. αμέσως μετά το ναυάγιο. Στην παρούσα φάση, μετά από σχετική πρόσκληση του Λιμενικού Ταμείου Σαντορίνης, έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον από 8 εταιρίες για την απάντληση των καυσίμων και άλλων ρυπογόνων ουσιών, ενώ κάποιες από αυτές αναφέρονται και στην ανέλκυση του ναυαγίου. Σε συνέχεια, η ανέλκυση του σκάφους θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να μη θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο το θαλάσσιο περιβάλλον της Σαντορίνης, δεδομένης της δυσκολίας του εγχειρήματος.

Η κατάσταση έως σήμερα

Απορρύπανση
Η καταπολέμηση της πετρελαϊκής ρύπανσης μετά το ατύχημα του Sea Diamond σε μια περιοχή όπως είναι η Καλντέρα στη Σαντορίνη απαίτησε και εξακολουθεί να απαιτεί, συντονισμένες δράσεις και ενέργειες. Από τις πρώτες στιγμές του ατυχήματος και μετέπειτα ναυαγίου παρατηρήθηκε μεγάλη κινητοποίηση σε ό,τι αφορά τον περιορισμό, τον έλεγχο και την αντιμετώπιση των διαρρεόντων πετρελαιοειδών από το κρουαζιερόπλοιο. Ειδικά αντιρρυπαντικά σκάφη αντιμετώπισαν και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις ανεπιθύμητες διαρροές πετρελαιοειδών, ενώ πλωτά φράγματα τοποθετήθηκαν άμεσα (και μία διάταξή τους συνεχίζει να βρίσκεται πάνω από το ναυάγιο) για τον περιορισμό και την περισυλλογή των ρυπαντών. Επιπλέον, στην ακτή έγινε ενδελεχής καθαρισμός από ειδικά συνεργεία με θετικά αποτελέσματα. Η συνολική ποσότητα πετρελαιοειδών και λιπαντικών που έχει περισυλλεχθεί μέχρι τώρα αγγίζει τους 300 τόνους – με την ποσότητά τους πάνω στο Sea Diamond κατά τη στιγμή του ατυχήματος και της μετέπειτα βύθισής του να υπολογίζεται περίπου στους 437 τόνους καύσιμου πετρελαίου, 68 τόνους πετρελαίου τύπου marine gas oil, 62 τόνους λιπαντικών/πετρελαιοειδών και 18 τόνους υπολειμμάτων από πετρελαιοειδή.1 Σήμερα, ο ρυθμός διαρροής έχει μειωθεί σημαντικά σε σημείο να συλλέγονται κατά μέσο όρο από την επιφάνεια ποσότητες της τάξης των 15-20 λίτρων ημερησίως.

Η κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος
Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) έχει ήδη πραγματοποιήσει 4 δειγματοληψίες (συμπεριλαμβανομένης της πιο πρόσφατης στις 28 και 29 Μαΐου 2008, της οποίας τα αποτελέσματα δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί). Τα συμπεράσματα της τελικής έκθεσης για την περίοδο Μαΐου – Νοεμβρίου 2007 δείχνουν ότι «οι επιπτώσεις από το ναυάγιο στο θαλάσσιο οικοσύστημα της
1 Στην παρούσα φάση πραγματοποιείται μία προσπάθεια από την εταιρία Τεχνική Προστασίας Περιβάλλοντος Α.Ε. (ανάδοχος εταιρεία για την απορρύπανση) με στόχο να καταγραφούν όλα τα υλικά του ναυαγίου που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο το θαλάσσιο και παραθαλάσσιο περιβάλλον της Σαντορίνης. Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι η συγκεκριμένη προσπάθεια δεν αποτελεί διαδικασία έκδοσης Green Passport/Πράσινο Διαβατήριο, το οποίο καλύπτει την καταγραφή των ρυπογόνων υλικών (δομικών και επιχειρησιακών) για ένα πλοίο και αποτελεί σημαντικό οδηγό/εργαλείο για τη μελλοντική του ανακύκλωση, καθώς κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται σε ένα ήδη ναυαγισμένο σκάφος, όπως είναι το Sea Diamond. Παρόλα αυτά, με τις υπάρχουσες συνθήκες η δημιουργία αυτού του απογραφικού καταλόγου των υλικών και των ποσοτήτων τους που υπήρχαν επάνω στο Sea Diamond (με όποιες αδυναμίες και αν φέρει μία τέτοια διαδικασία και τελικά όπως και αν ονομαστεί) μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από το κρουαζιερόπλοιο.

περιοχής είναι μέχρι στιγμής αμελητέες», αλλά αναφέρουν ότι «θα πρέπει να εξακολουθήσουν να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να αποφευχθεί μελλοντική διαρροή πετρελαίου». Τέλος, δεδομένου ότι «διαπιστώθηκαν κάποιες ενδείξεις επιβάρυνσης σε ιχνοστοιχεία και βαρέα μέταλλα τόσο στη στήλη του νερού όσο και στους θαλάσσιους οργανισμούς», οι οποίες θα μπορούσαν να οφείλονται σε ένα βυθισμένο κρουαζιερόπλοιο τέτοιου μεγέθους, το ΕΛΚΕΘΕ τονίζει ότι «οι διαδικασίες ελέγχου της θαλάσσιας περιοχής πρέπει να συνεχιστούν μέχρις ότου διαπιστωθεί με ασφάλεια ότι δεν υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω ρύπανσης», κάτι που εγκρίθηκε από το ΥΕΝΑΝΠ.

Η σημερινή κατάσταση του ναυαγίου
Το ναυάγιο συνεχίζει να βρίσκεται στη θέση όπου κατέληξε μετά τη βύθιση του πλοίου. Τα ανώτερα καταστρώματά του φαίνεται να έχουν υποστεί ιδιαίτερα εκτεταμένες ζημιές (λόγω της πορείας κατά τη βύθισή του), ενώ σημαντικό τμήμα από τη γάστρα του πλοίου βρίσκεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Σημειώνεται ακόμη ότι δεν παρατηρείται καμία απολύτως μετακίνησή του ή ταλάντωση ή οποιαδήποτε άλλη μορφή κίνησης – κάτι τέτοιο είναι πολύ σημαντικό γιατί πρέπει να υπάρχουν συνθήκες απόλυτης ασφάλειας για τα συνεργεία απάντλησης και πιθανής ανέλκυσης του πλοίου. Το ναυάγιο κείται σχεδόν παράλληλα με την τοπική ακτογραμμή της Καλντέρας σε γωνία περίπου 165ο με την πλώρη του να «αντικρίζει» πρακτικά τον λιμένα του Αθηνιού. Το βάθος στην περιοχή του μπροστινού τμήματος του ναυαγίου του Sea Diamond είναι στα 126 μέτρα, ενώ το αντίστοιχο βάθος στην πρύμνη του αγγίζει τα 147 μέτρα. Οι δεξαμενές του πλοίου (δεξαμενές που έφεραν πιθανές ρυπογόνες ουσίες, όπως καύσιμο πετρέλαιο, λιπαντικά κτλ) εκτιμάται ότι έχουν στο σύνολό τους διαρραγεί με αποτέλεσμα τα πετρελαιοειδή να μπορούν να «κινηθούν» μέσα στο ναυάγιο και να έχουν τη δυνατότητα να δραπετεύσουν προς τη θαλάσσια στήλη – το βάθος στο οποίο βρίσκεται το πλοίο σε συνδυασμό με την ουσιαστικά μερική πληρότητα των δεξαμενών συνηγορούν και ενισχύουν σαφώς την προαναφερόμενη εκτίμηση.

Ανέλκυση
Η ανέλκυση του Sea Diamond αποτελεί αίτημα της κοινωνίας της Σαντορίνης, αλλά και όλων των φορέων που ασχολούνται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Πρόκειται για ένα δύσκολο και περίπλοκο εγχείρημα δεδομένου του μεγέθους και του βάρους του ναυαγίου (περίπου 22.000 τόνοι χωρίς να ληφθούν υπόψη οι κατακαθίσεις του πυθμένα – βάρος σχεδόν διπλάσιο από αυτό του ρωσικού υποβρυχίου Κούρσκ το οποίο τεμαχίστηκε σε δύο τμήματα προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ανέλκυση από βάθος 108 μέτρων), του βάθους, της θέσης και της κατάστασης του, αλλά και της οικολογικής, πολιτιστικής, κοινωνικής και οικονομικής σημασίας της τοποθεσίας στην οποία βρίσκεται. Προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ανέλκυση μπορεί να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι μηχανοτεχνικής διάσωσης, που ποικίλουν από γερανούς, φορτηγίδες ανέλκυσης και εξωτερικά μπαλόνια ανάδυσης έως τη χρήση ρομποτικών μονάδων ή την ανάκτηση της χαμένης άνωσης του ναυαγίου. Σημειώνεται ότι για να πετύχει το τελευταίο, δηλαδή η χαμένη άνωση του ναυαγίου π.χ. με την τοποθέτηση μπαλονιών μέσα στο σκάφος (δε συνιστάται για πολύ μεγάλα πλοία), χρειάζεται να υπάρχουν σημαντικοί συνεχείς χώροι στο εσωτερικό των υφάλων του, όπως είναι για παράδειγμα οι χώροι φορτίου στα δεξαμενόπλοια ή τα αμπάρια στα πλοία μεταφοράς φορτίων χύδην κτλ. Πάντως σε κάθε περίπτωση, το μεγάλο βάρος καθώς και ο όγκος του κρουαζιερόπλοιου καθιστούν την ανέλκυσή του πολύ δύσκολη και την πιθανότητα για τεμαχισμό του σε τουλάχιστον 3 τμήματα σημαντική, με όποια επακόλουθα μπορεί να έχει μία τέτοια ενέργεια (βλέπε διαρροή στη θάλασσα υγρών ρυπαντών, διασκορπισμό στερεών αντικειμένων στον βυθό κτλ). Προϋπόθεση, λοιπόν, της ανέλκυσης αποτελεί το να έχει προηγηθεί τόσο η απάντληση, όσο και η κατάρτιση μελέτης για την δυνατότητα ανέλκυσης και τις πιθανές επιπτώσεις της στο περιβάλλον.

Προσφορές για απάντληση και ανέλκυση
Όλοι συμφωνούν ότι η απάντληση είναι το επιβεβλημένο προληπτικό μέτρο, που θα προετοιμάσει το έδαφος για την ανέλκυση, και θα περιορίσει, έστω προσωρινά, τους κινδύνους ρύπανσης. Μάλιστα, σε συνέχεια της πρόσκλησης ενδιαφέροντος του Λιμενικού Ταμείου Σαντορίνης, 8 εταιρείες εκδήλωσαν ενδιαφέρον και δυνατότητα σύνταξης σχετικής μελέτης και εκπόνησης της απάντλησης ρυπογόνων ουσιών, ενώ κάποιες από αυτές εκδήλωσαν ενδιαφέρον και για την ανέλκυση.
Αξίζει, στο σημείο αυτό, να τονιστεί ότι η Διεθνής Σύμβαση του 1969 («περί Αστικής Ευθύνης συνεπεία ζημιών εκ ρυπάνσεως υπό πετρελαίου») προβλέπει την αποζημίωση των δαπανών αντιμετώπισης της ρύπανσης, καθώς και κάθε εύλογου μέτρου αποκατάστασης της υποβάθμισης από εκροή πετρελαίου. Η σύμβαση αυτή επιβάλλει την ανάληψη του κόστους από τον ασφαλιστή της πλοιοκτήτριας. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τις θέσεις της εταιρείας για τα αίτια του ατυχήματος, η ίδια
οφείλει βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» να αναλάβει το κόστος της αποκατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Εξαιρετική σημασία για την υπόθεση του Sea Diamond μπορεί να έχει πρόσφατη απόφαση του ΔΕΚ (24 Ιουνίου 2008) σχετικά με την υπόθεση C 188/07 του ναυαγίου του τάνκερ Erika που συνέβη στις ακτές της Γαλλίας στις 12 Δεκεμβρίου 1999. Σύμφωνα με το ΔΕΚ, το πετρέλαιο που διαρρέει στη θάλασσα μετά από ναυάγιο αποτελεί «απόβλητο», ενώ η πλοιοκτήτρια και η διαχειρίστρια εταιρεία είναι «παραγωγοί» του αποβλήτου αυτού. Σε περίπτωση λοιπόν που βάσει της Σύμβασης και της νομοθεσίας το συνολικό κόστος αποκατάστασης δεν μπορεί να καλυφθεί από τον πλοιοκτήτη, τότε ο εθνικός νόμος πρέπει να φροντίσει ώστε η διαχειρίστρια εταιρεία να αναλάβει το επιπλέον κόστος, φόσον έχει συμβάλει στον κίνδυνο ρύπανσης.
ε
Αξίζει τέλος, να αναφερθεί ότι το ΥΕΝΑΝΠ και η Λιμενική Αρχή Σαντορίνης έχουν επιβάλλει ήδη υψηλά πρόστιμα (συνολικού ύψους άνω των 4.1 εκατομμυρίων ευρώ), ενώ πρόστιμο ύψους 8,804 ευρώ επιβάλλεται για κάθε μέρα που δεν κατατίθεται σχέδιο απάντλησης, αλλά είναι άγνωστο αν η εταιρεία έχει καταβάλλει στο Ελληνικό Δημόσιο οποιοδήποτε ποσό έως σήμερα.


Τι ζητάμε από τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων
Αξιότιμοι κύριοι Βουλευτές,

Το Sea Diamond είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου όσον αφορά στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος του Αιγαίου. Αν και έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος που κείται στο βυθό της Σαντορίνης, είναι προφανές ότι το συνολικό σύστημα αντιμετώπισης τέτοιου είδους καταστροφών και το σχετικό θεσμικό και νομικό πλαίσιο έχει εμφανείς αδυναμίες. Στο Αιγαίο λειτουργεί ήδη ένας «αγωγός» μεταφοράς πετρελαίου, με την μορφή των τάνκερ τα οποία το διασχίζουν. Με βάση το σχεδιασμό του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης η κίνηση στο Αιγαίο θα αυξηθεί τόσο σε συνολική ποσότητα πετρελαίου, όσο και σε αριθμό και χωρητικότητα των τάνκερ. Πώς θα μπορέσει το Ελληνικό κράτος να αντιμετωπίσει ένα σοβαρό ατύχημα με τρομακτικές οικολογικές και οικονομικές επιπτώσεις, όταν αδυνατεί να αντιμετωπίσει μία περίπτωση σαν του Sea Diamond; Σας καλούμε, λοιπόν, να αναλάβετε άμεσα κοινοβουλευτική δράση μέσω των εξής προτεραιοτήτων:

- Την προώθηση μίας συνολικής δυναμικής στρατηγικής τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση ατυχημάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Ελλάδας τόσο σε θεσμικό και πολιτικό, όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο.

- Το Ελληνικό Κράτος οφείλει να τηρήσει σταθερά αυστηρή στάση προς την ρυπαίνουσα εταιρεία (την πλοιοκτήτρια και τις διαχειρίστριες εταιρείες), στέλνοντας ξεκάθαρο μήνυμα μηδενικής ανοχής της ρύπανσης προς όλους όσους δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο.

- Η απάντληση των ρυπογόνων ουσιών που βρίσκονται στο ναυάγιο πρέπει να προηγηθεί οποιασδήποτε άλλης ενέργειας και να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατό, με ευθύνη της ρυπαίνουσας εταιρείας.

- Η πιθανή μέθοδος ανέλκυσης του Sea Diamond θα πρέπει να αποφασισθεί βάσει των στοιχείων που θα προκύψουν από την απάντληση, αλλά και βάσει μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι σε καμία περίπτωση δεν θα τεθεί σε μεγαλύτερο περιβαλλοντικό κίνδυνο η Καλντέρα και η ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης.



*Το παραπάνω κείμενο συντάχθηκε σε συνεργασία με τον Δρα Ν. Π. Βεντίκο, Λέκτορα του Εργαστηρίου Θαλασσίων Μεταφορών, Σχολής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και τον κ. Σ. Χατζηνικολάου, Ναυπηγό Μηχανολόγο Μηχανικό ΕΜΠ.

Περισσότερες πληροφορίες: Γιώργος Παξιμάδης, Υπεύθυνος θαλάσσιου περιβάλλοντος WWF Ελλάς, g.paximadis@wwf.gr, τηλ. 210-3314893 Κωνσταντίνος Λιαρίκος, Υπεύθυνος περιβαλλοντικών δράσεων WWF Ελλάς, c.liarikos@wwf.gr, τηλ. 210-3314893